Дөнентаев Сәбит
(1894 -1933)
Ақсу қаласы

Сәбит Дөнентаев - ХІХ ғасырдың басында қазақ әдебиетінің тарихында іргелі орны бар ағартушы - демократ ақындарының бірі. Ол - өзінің шығармаларында еңбекші халықтың өмірін және совет дәуірінің шындығын социалистік реализм әдісімен жырлаған талантты ақын.
Сәбит Дөнентаев 1894 жылы қазіргі Павлодар облысының, Ақсу ауданында дүниеге келген. Жас кезінен ескіше хат танып, кейіннен Павлодар медресесінде оқиды. Мұғалім жалдап, орысша сауатын ашады.
1913 жылы «Айқап» журналында ақынның «Қиялым» деген өлеңі жарияланды. Бұл - ақынның таспа бетін көрген тұңғыш туындысы. Осы кезден бастап өз заманының маңызды мәселесінің бәріне үн қосқан ақын өлеңді үзбей жазады.
1916 жылы патша үкіметінің қазақтарды тылдағы қара жұмыстарға алу жөніндегі жарлығы бойынша Екібастұз шахтасында, кейін Рига маңындағы майдан шебінде окоп жұмыс қазу жұмысында болған.
Туған еліне қайта оралғаннан кейін Семей қаласындағы мұғалімдер даярлайтын курста оқыды. 1919-1922 жылдар арасында қазақ ауылдарында мұғалім, халық соты қызметтерін атқарды.
1928 жылдан бастап С. Дөнентаев «Қазақ тілі» газетінің редакциясында жұмыс істеп, барлық күш жігерін қазақ әдебиетін дамытуға жұмсайды.
С. Дөнентаевтың «Қиялым» деген тұңғыш өлеңі 1913 жылы «Айқап» журналында басылып шықты. 1915 жылы Уфа қаласында «Ұсақ-түйек» деген атпен шыққан өлеңдерінің алғашқы жинағы жарық көрді. Ал, 1957 жылы шығармаларының академиялық жинағы шықты.
С. Дөнентаевтың ақындық қызметі екі кезеңге бөлінеді. Бірінші кезеңі - 1912-1918 жылдар арасы, екінші кезең - кеңес дәуіріндегі шығармашылығы, яғни 1918-1928 жылдар арасы.
Ақынның «Заман кімдікі», «Досқа», «Замандастарға», «Балалық» және т.б. өлеңдері халықтың азаттыққа ұмтылу арманын суреттейтін реалистік шығармалар болды.
С. Дөнентаевтың кеңес дәуіріндегі өлең-жырларында өмір шындығы жан-жақты, кеңінен қамтылған. Ақын шығармалары тақырып, жанр, көркемдігі жағынан да әр алуан болып келеді.
С. Дөнентаев өз дәуірінің қоғамдық шындығын кең жырлаған, қазақ әдебиетінің өткір сатиралық стильді қалыптастырған ірі суреткер ақын.
Әдебиеттер:
Дөнентаев С. Бозторғай. - Алматы, 1989. - 144 б.
Дөнентаев С. Ұрпағыма айтарым. - Алматы, 1989. - 304 б.
Дөнентаев Сәбит // Советтік Қазақстан жазушылары. - Алматы, 1987. 182 б.
Дөнентаев Сәбит // Қазақ ССР: Қысқаша энциклопедия. 4 т. - Алматы, 1989. - 4 т. - 218 б.
Дөнентаев Сәбит. 21-кітап / С. Торайғыров атындағы «Өлке тарихы мен этнографиясын зерттеу орталығы»; Орт. Дир. А.Ж. Құдабаев. - Павлодар: ЭКО, 2003. - 128 б. - (Кереку-Баян кітапханасы; «Рухнама»)
Қазақтың тәлімдік ойлар антологиясы. Он томдық / Құраст.: С. Қалиев, К. Аюбай. - Алматы: Сөздік-Словарь
Жиырмасыншы ғасыр басындағы әдебиет: жоғарғы оқу орындары фил.журналист.фак.студент. арн. хрестомат. оқу құралы / Құраст. Қ. Ергөбек. - Алматы: Білім, 1994. - 352 б.
ХХ ғасыр басындағы әдебиет / Құраст., алғы сөзін, өмірбаяндық анықтамалар мен түсініктерді жазған К. Қ. Ергөбек. - Алматы: Білім, 1994. - 352 б.
Ысқақ Б. С. Дөнентаевтың «Көркемтай» әңгімесіндегі психологизм // ПМУ хабаршысы. - 2002. - № 3. - 235 - 241 б.